Πρελούδιο ΙΙ

Λίγους μήνες μετά, ένα κείμενο του Richard Feynman με έβαλε σε σκέψεις:

Κάποτε κάποιος από τους συνεργάτες του προσπάθησε να τον φέρει σε δύσκολη θέση όταν έμαθε ότι ο νομπελίστας φυσικός προσπαθούσε να ορίσει τους κανόνες και τις εξισώσεις που διέπουν την κίνηση των πιάτων που πετούσαν οι φοιτητές στον αέρα παίζοντας.
«Γιατί; Τι νόημα έχει να το κάνεις αυτό; Ποια η χρησιμότητα μιας τέτοιας θεωρίας;» θα τον ρώτησε, έχοντας στο μυαλό του τα σημαντικότερα θέματα που θα έπρεπε να απασχολούν ένα μεγάλο επιστήμονα.
«Το ζητούμενο δεν είναι η χρησιμότητα. Το ζητούμενο είναι το παιχνίδι», απάντησε ο Feynman. «Η χρησιμότητα θα βρεθεί μετά».

Πρώτη υποψία, λοιπόν, ότι ένα ευγενές κίνητρο κατασκευής μιας θεωρίας ίσως είναι απλώς το παιχνίδι.

Ύστερα ήρθε το Δεύτερο Ελάχιστο Ημερολόγιο.
Σε ένα μνημειώδες του κείμενο, ο U. Eco κατασκευάζει ένα άψογο σύμπλεγμα επιχειρημάτων και αποδεικνύει ότι είναι αδύνατη η κατασκευή ενός χάρτη σε κλίμακα 1:1. Σε πολλά άλλα κείμανά του, μάλιστα, φλερτάρει με την κατασκευή άχρηστων θεωριών και «πρωτοκόλλων» συμπεριφοράς ή «οδηγιών χρήσεως», για περιστάσεις εντελώς εκτός πραγματικότητας.

Καλό το Όνομα του Ρόδου, μείζων το Εκκρεμές, αλλά μ’ αυτά τα κείμενα ο Eco εισάγει ένα νέο πεδίο της διανόησης. Σε μια σειρά από κείμενα, αφήνει τη σκέψη του να παίξει, ακολουθεί υπαρκτούς κανόνες και, όπως ο Feynman, καταλήγει σε συμπαγή κατασκευάσματα, που αιωρούνται στον αιθέρα ενός σύμπαντος μη εφικτού, μη χρήσιμου και εν τέλει ολοκληρωτικά μη σημαντικού.

Ποια διαφορά έχουν οι θεωρίες αυτές από τις θεωρίες των εφηβικών μου χρόνων; Νομίζω ότι η μεγάλη διαφορά είναι το κίνητρο και αφετηρία για την κατασκευή. Ο wannabe famous neurosurgeon θέτει στον εαυτό του ένα στόχο: να ερμηνεύσει. Άλλοι θέτουν άλλους στόχους: να ταξινομήσουν, να διευκολύνουν, να... Όσο χιούμορ κι αν χρησιμοποιήσουν, όσο γέλιο κι αν προκαλέσουν, είναι καταδικασμένες να ξεχαστούν και να αποτύχουν. Τα κατασκευάσματα του Feynman και του Eco, εκκινούν από την επιθυμία για παρερμηνεία του σύμπαντος, με όπλο τους κανόνες του και την απλή παρατήρηση. Δημιουργήθηκαν χωρίς σκοπό, για τη χαρά του παιχνιδιού! Κανένα άγχος για τη χρησιμότητα. Ίσως και σαν αντίδραση στην ακατανίκητη τάση των ανθρώπων να ερμηνεύουν και να προσπαθούν να προβλέψουν κάθε τι, ειδικά σχετιζόμενο με την ανθρώπινη συμπεριφορά, με διάφορες θεωρίες του ποδαριού. Όπως του φίλου μας στη βόρεια πόλη, το 1997. Και όλων μας, φυσικά.